Біздің арамызда өмірінде ең болмағанда бір рет бел ауруымен кездеспеген адам бар ма? Ол бір реттік сипатта болуы мүмкін, мысалға, бақша учаскесінде жұмыс істегеннен кейін немесе ауыр көтергеннен кейін, сол сияқты қайталанатын немесе созылмалы болуы мүмкін.
Ғылыми қоғамдастықтың мәліметтеріне сәйкес арқадағы ауырсыну ересек адамдарда өте жиі кездеседі және әлемдегі жұмысқа жарамсыздықтың ең көп таралған себебі болып табылады [1, 2]. Өмір бойы арқадағы ауырсыну адамдардың көпшілігінде (85% дейін) дамиды [3]. Дұрыс таңдалған терапия арқылы бұл қиындық туралы орташа есеппен 4 апталық емдеуден кейін ұмытып кету мүмкін болды. Алайда, шамамен 20-59 жастағы әрбір бесінші пациентте созылмалы арқа ауруы дамиды, яғни 3 және одан да көп айға созылады [4]. Ол еңбекке қабілеттілігінен айырылуға және емдеуге жұмсалатын шығындар түріндегі елеулі экономикалық шығындарға және жұмысты жіберіп алуына және өнімділіктің жоғалуына байланысты едәуір елеулі залал келтіреді.
Бел ауруы үшін қосушы механизм ретінде не қызмет етеді? Бұған әрқашан гиподиномия кінәлі ме?
Төменгі омыртқадағы ауырсынудың бір реттік эпизодтары физикалық белсенділіктен, атап айтқанда отырықшы өмір салтынан туындауы мүмкін. Жасыратыны жоқ, кеңсе қызметкерлері күні бойы компьютерде статикалық қалыпта өткізеді, үйге метромен немесе машинамен барады, ал кешті спортзалда емес, теледидар алдындағы креслода өткізеді. Кеңестік фильмдерде жұмыс орнында «өндірістік гимнастика» дәстүрі бейнеленген. Кәсіпорынның барлық қызметкерлері – директордан қарапайым машинистке дейін – сергек музыкамен дене шынықтыру үзілісіне белсене қатысқан. Қазіргі заманғы дәрігерлер - вертебрологтар қазір мұндай дәстүр жоқ екенін өкінішпен айтады, дегенмен жұмысшыларға қамқорлық жасайтын кеңселер бар: олар теннис үстелін қояды, тренажерлер орнатады немесе қызметкерлерге фитнес-клубқа карта төлейді. Бірақ мұндайлар бірлі-жарым.
Және, керісінше, аз қозғалысты өмір салтына қарама-қарсы, үлкен физикалық жүктеме, бақша учаскесінде жұмыс істеу, ауыр сөмкелер, фитнес-клубтағы дұрыс таңдалмаған жаттығулар жиынтығы белдің ауыруын тудыруы мүмкін.
Аурудың урологиялық және гинекологиялық себептері
Бел ауруы омыртқаның ақауларынан ғана емес, сонымен қатар гинекологиялық және урологиялық сипаттағы проблемалардан да туындауы мүмкін. Көбінесе омыртқаның бел және сегізкөз бөліктеріндегі гинекологиялық ауырсыну жатырдың иілуінің болуы немесе қосалқылардың созылмалы қабынуының белгілері болуы мүмкін.
Бел ауруы урологиялық проблемалардың белгілері болуы мүмкін екенін ұмытпаған жөн. Бұл аймақтағы сыздап ауыру баяу өтетін патологиялық процестерге тән. Оларға созылмалы пиелонефрит, ісіктер жатады. Жедел ауырсыну несепағардың обструкциясымен (бітелуімен) несеп-тас ауруы, жедел нефрит кезінде орын алуы мүмкін.
Омыртқа патологиялары
Алайда, медициналық статистикаға сәйкес, белдегі ауру шағымдарының 80%-дан астамы артқы бұлшықет-байланыстырушы аппараттың бұзылуымен және омыртқа патологиясымен - остеохондрозбен, ревматизммен, радикулитпен, лумбаго, невралгиямен тікелей байланысты.
Жаттықтырылмаған бұлшықеттерге шамадан тыс күш түсіру (мысалы, бақшада жұмыс істеген кезде), өткір (дайындалмаған) қозғалыстар, шамадан тыс физикалық жүктемелер арқа бұлшықеттерінде және олардың дәнекер ұлпалық жасушаларында (фасцияларда) микрожарақаттар тудыруы мүмкін. Бұл ретте белде өткір ауырсыну пайда болады (бір жағынан). Зардап шеккен бұлшықет ширыға түседі, онда жергілікті ауырсынатын қатаюлар сезіледі. Бұл миофасциалдық синдром деп аталатын жиі кездесетін мәселе, бірақ оны жақсы емдеуге болады.
Остеохондроз - арқадағы тағы бір жиі кездесетін мәселе. Қазіргі уақытта ол айтарлықтай «жасара түсті», егер бұрын бұл диагноз қарт адамдармен байланысты болса, қазір остеохондроз диагнозы 30 жастағы адамдарға да қойылады! Енді тек қарт әжелер ғана орамалдармен және «ит жүнінен» жасалған белдіктермен оранып жүрмейді, жастар да «арқаға» арналған дәрі-дәрмектер үшін дәріханаларда кезекте тұрады. Дәрілердің түрлері мол, бірақ қалай дұрыс таңдау жасауға және ағзаға зақым келтірмеуге болады?
Әрине, арқадағы ауырсынудың себебін анықтайтын және емдеу сызбасын жазып беретін дәрігермен кеңесу керек. Өзін-өзі емдеумен айналысуға болмайды. Егер ауырсыну омыртқаның патологиясымен байланысты болса, тәжірибелі дәрігер сізді рентгенологиялық диагностикаға немесе бел аймағының мрт-сына жібереді. Тексеру нәтижелері негізінде ол қабынуға қарсы препараттарды тағайындайды, физиотерапияны, физиотерапия, емдік дене шынықтыру тағайындайды, қандай қызмет түрлерін шектеуге кеңес береді, уқалауға немесе мануалды терапияға жібереді.
Әдеттегідей, қабынуға қарсы стероидты емес препараттарды (ҚҚСП) қабылдау тиімді. Олар айқын қабынуға қарсы және ауырсынуды басатын әсерді қамтамасыз етеді. Алайда, бұл препараттардың көптеген жанама әсерлері мен қарсы көрсетілімдері бар, сондықтан оларды барынша сақтықпен қабылдау керек. ҚҚСП қабылдау, оның ішінде оларды қолдануға қарсы көрсеткіштерді болдырмау мақсатында, дәрігердің кеңесін алуды талап етеді.
Мамандардың айтуынша, бұл жағдайда ҚҚСП көмегімен, яғни жалпы ағзаға емес, тек қана ауыру учаскеге ғана әсер ететін сыртқы құралдар – гельдер, кремдер мен жақпамайлардың көмегімен жергілікті терапияның тиімділігі кем емес.
Мойын мен иықтың ауырсынуына арналған тағы бір нұсқа: кем емес тиімді, бірақ сонымен бірге жылыту әсерімен толықтырылған құрамында ҚҚСП жоқ қауіпсіз аралас дәрілер. Әдетте, мұндай препараттар бұлшықеттердің қоректенуін және қанмен қамтамасыз етілуін жақсартады, спазмды жеңілдетеді және ауырсынуды басатын әсер береді.
Егер сіздің беліңіз ауырса, еңкейе алмайтын болсаңыз, иығыңызға сөмкені асып жүре алмасаңыз, ұзақ уақыт отыру және тұру қиын болса, дәрігерге хабарласу қажет, өйткені арқадағы ауырсыну ағзадағы ауыр проблемалардың белгісі болуы мүмкін. Емдеуді неғұрлым ертерек бастасаңыз, нәтиже соғұрлым жақсы болады.
1. Global burden of disease study c. Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990-2013: a systematic analysis for the global burden of disease study 2013. Lancet. 2015; 386(9995): 743-800. Doi: 10.1016/s0140-6736(15)60692-4.
2. Hartvigsen j., hancock m.j., kongsted a., louw q., ferreira m.l., genevay s., hoy d., karpinen j., pransky g., sieper j., smeets r.j., underwood m., lancet low back pain series working group. What low back pain is and why we need to pay attention. Lancet. 2018; 391(10137): 2356-67. Doi: 10.1016/s0140-6736(18)30480-x.
3. Schmidt c., raspe h., pfingsten m., hesenbring m., bastel h.d., eich w., kohlmann t. Back pain in the german adult population. Spine. 2007; 37(18): 2005-11. Doi: 10.1097/brs.0b013e318133fad8.
4. Meucci r.d., fassa a.g., faria n.m. prevalence of chronic low back pain: systematic review. Rev saude publica. 2015; 49: 1. Doi: 10.1590/s0034-8910.2015049005874.
